به نام خدا موضوع: انواع قراردادهای فروش بین المللی کالا به نام خدا موضوع: انواع قراردادهای فروش بین المللی کالا گردآورندگان: امیر مقدم کامران همراز

تجارت متقابل counter-trade تعریف تجارت متقابل : صادر کننده (فروشنده) متعهد می شود علاوه بر تعهد اصلی که به طور معمول در یک قرار داد فروش نقدی دارد ، تعهدات اضافی و متقابلی را به نفع وارد کننده (خریدار) بر عهده گیرد . از تجارت متقابل گاهی با عنوان « معاملات تهاتری» نیز یاد می شود .

تعهدات اضافی فروشنده (صادر کننده) تعهدات اضافی برای نمونه می تواند موارد ذیل باشد : 1- انتقال فناوری به کشور خریدار 2- کمک به خریدار در بازاریابی 3- سرمایه گذاری در کشور خریدار 4- تولید بعضی از کالاها در کشور خریدار 5- مشارکت با خریدار در تولید بعضی از کالاها و خدمات 6- همکاری تحقیقاتی با خریدار

دلایل روی آوردن به تجارت متقابل از سوی کشور های در حال توسعه در دهه های اخیر 1- استقلال کشورهای مستعمره 2- درگیر شدن دولت ها در طرح های عمرانی پر هزینه 3- عدم تعادل بین واردات و صادرات 4- کمبود ارز معتبر خارجی برای واردات کالاها و خدمات 5 – توسعه نیافتگی و نیاز به کسب دانش فنی و دستیابی به فناوری

انواع قراردادهای تجارت متقابل 1- معاملات تهاتری ساده 2- خرید متقابل 3- بیع متقابل 4- قرارداد افست (تعادلی) 5- قرارداد خرید از پیش

1- معاملات تهاتری ساده barter تعریف: کالاها یا خدماتی با ارزش برابر ، بدون رد و بدل شدن پول ، با هم مبادله می شوند . ویژگی های اصلی معاملات تهاتری ساده : 1- ماهیت قراردادی ساده 2- انعکاس تعهدات طرفین در یک قرارداد واحد 3- اجرای قرارداد در مدت زمان کوتاه 4- ارزش کم کالاها یا خدمات مبادله شده

دلایل عدم رواج معاملات تهاتری ساده: الف – در شرایط خاصی از جمله زمان جنگ یا انزوای سیاسی یا تحریم استفاده می شود . ب – عمدتا بین کشورهای همسایه یا کشورهایی با ایدئولوژی سیاسی مشترک صورت می گیرد . ج – هر طرف قرارداد می بایست همان چیزی را نیاز داشته باشد که طرف دیگر عرضه می کند . د – بانک ها و موسسات اعتباری در این معاملات دخالت ندارند . ه – وابستگی و ارتباط هرکدام از طرفین به یکدیگر خطر نقض قرارداد را افزایش می دهد .

معایب ذکر شده باعث شده که معاملات تهاتری ساده محدود به معاملات کم اهمیت باشد و معمولاً بین دولت هایی با ارتباط سیاسی و ایدئولوژیک قوی منعقد شود . مثال : طبق یک معامله تهاتری ساده بین ایران و نیوزلند صد هزار تن گوشت منجمد با شش میلیون بشکه نفت خام به ارزش 300 میلیون دلار نیوزلند در طول یکسال مبادله شد .

2- خرید متقابل Counter-purchase تعریف : یک طرف قرارداد کالاها یا خدماتی را به طرف دیگر صادر می کند و متقابلاً توافق می کند تا مقدار مشخصی از کالاهایی را که در کشور وارد کننده تولید شده ، خریداری و صادر نماید . 1- وجود دو قرارداد مستقل ولی به هم وابسته ویژگی ها : 2- دو روش مجزا برای پرداخت 3- تعهد به خرید متقابل کالاهایی که با کالاهای صادرشده ارتباطی ندارند

مزیت استفاده از خرید متقابل این است که کشوری که روش خرید متقابل را انتخاب می کند معمولاً کالاهایی را که پیدا کردن مشتری برای آن آسان نیست ، موضوع تهعد به خرید متقابل قرار می دهد ؛ از جمله کالاهایی که به وفور یافت می شوند یا بازار خوبی ندارند . مثال : فروشنده به کشور خریدار ، ابزار آلات صادر کند و کنسرو خریداری نماید .

Buy-back 3- بیع متقابل تعریف : شکل نوینی از تجارت متقابل که براساس آن صادر کننده که معمولاً از کشور های صنعتی است موافقت می کند تا وسایل ، ماشین آلات ، تکنولوژی و منابع مالی لازم و امثالهم را جهت ساخت یا توسعه یک پروژه اقتصادی به خریدار ارائه کند و متقابلاً در یک قرارداد مجزا ولی درعمل ، وابسته متعهد می شود تا بخشی از محصولات تولید شده در آن پروژه را خریداری و از طریق این بازخرید ، هزینه ها و سود خود را بازیافت نماید . 1- بلند مدت بودن 2- سنگین بودن به لحاظ مالی ویژگی ها : 3- ارتباط تولیدی بین کالاهای صادراتی و محصولات بازخرید شده 4- وجود دو قرارداد مجزا

مثال : یک کنسرسیوم متعلق به چند کشور صنعتی ، خط لوله گاز از کشور روسیه به مقصد اروپای غربی بسازند و در مقابل از گاز همان خط لوله خریداری نمایند . ایران کشوری است که ازروش بیع متقابل برای توسعه میادین نفت و گاز خود بسیار استفاده کرده است .

5- قرارداد افست (تعادلی) offset 5- قرارداد افست (تعادلی) تعریف : دولت یا یک نهاد دولتی (واردکننده) نسبت به خرید پروژه ها و یا اقلام گران قیمت و کاملاً تخصصی مثل تجهیزات پیشرفته نظامی یا هواپیما از یک کشور صنعتی اقدام کند مشروط بر اینکه صادر کننده ملزم به گنجاندن مواد ، اجزاء یا قطعات تشکیل دهنده تولید شده در کشور وارد کننده در کالاها شود یا ملزم است خدمات مشخصی را ارائه نماید یا از پرسنل یا پیمانکاران داخلی استفاده یا به آن ها آموزش دهد ،یا تکنولوژی انتقال دهد یا در کشور وارد کننده در بخش غیر مرتبط با پروژه سرمایه گذاری کند .

هدف اولیه استفاده از این قسم قرارداد ، عدم وجود نقدینگی یا مشکل مالی نیست ، بلکه این قراردادها بیش تر جهت جذب تکنولوژی پیشرفته و دخالت و مشارکت تولیدکنندگان داخلی خود در خرید های هنگفت خارجی بوده است . به عبارت دیگر اساس قرارداد های افست را تعهداتی شکل می دهند که فروشنده یک پروژه متقابلاً و در جهت منافع اقتصادی کشور خریدار تقبل می کند که به افزایش فرصت های شغلی و کسب دانش فنی هم منجر می شود . 1- مستقیم (تعهدات اضافی صادر کننده در ارتباط با موضوع پروژه اصلی است) انواع قرارداد مثلا بخشی از تولیدات مازاد پروژه را به خارج صادر کند افست 2- غیر مستقیم (تعهدات اضافی صادر کننده مستقیماً در ارتباط با موضوع پروژه اصلی نیست) مثلا کمک مالی به یک طرح تحقیقاتی

swap 6- قرارداد تعویض تعریف : در روش «تعویض» کالاهای مشابه که در محل های فیزیکی متفاوتی قرار دارند ، با یکدیگر معاوضه می شند تا مخارج حمل و نقل کاهش پیدا کند و یا موانع حمل و نقل بر طرف گردد . مزیت : این قرارداد در مورد کالاهایی به کار می آید که منبع ((origin موضوعیت و اهمیت ندارد مثلا در مورد نفت و مواد پترو شیمی مثال : اگر فرض کنیم ایران با برزیل قرارداد فروش نفت خام دارد و از طرفی ونزوئلا با پاکستان چنین قراردادی داشته باشد ، چنانچه قرارداد تعویض منعقد شود ، ایران تا میزان قرارداد پاکستان و ونزوئلا نفت خود را به پاکستان می دهد و ونزوئلا هم به همین میزان برزیل می دهد .

قرارداد ساخت ، بهره برداری و واگذاری b. o قرارداد ساخت ، بهره برداری و واگذاری b.o.t ( (build – operate – transfer تعریف : طرحی با مجوز دولت و از طرف دستگاه دولتی برای ساخت به یک شرکت خصوصی واگذار می گردد ؛ پس از ساخت ، امتیاز بهره برداری از طرح برای مدتی ( که غالباً بین 25 الی 40 سال می باشد) به سازنده داده شده و او مالک طرح و منافع حاصل از آن می گردد و بعد از انقضای مدت قرارداد به دولت طرف قرارداد انتقال می یابد . به شرکت خصوصی سازنده اصطلاحاً (concessionaire) و به طرف دیگر (principal) اطلاق می شود .

مشخصه های اصلی بی.او.تی 1- دولت به کنسرسیوم امتیاز احداث یک پروژه اقتصادی را اعطا می کند و حق بهره برداری از آن طرح را برای دوره معینی به کنسرسیوم می دهد . 2- کنسرسیوم مسوول تأمین مالی و ساخت پروژه است . 3- کنسرسیوم هزینه های انجام شده و سود خود را از طریق بهره برداری از پروژه به دست می آورد . 4- پس از سپری شدن مدت مقرر ، پروژه به طور رایگان به دولت مزبور منتقل می شود .

اولین نمونه قرارداد بی. او اولین نمونه قرارداد بی .او. تی به سال 1834 میلادی و قضیه توسعه کانال سوئز باز می گردد که به موجب آن ، کشور مصر از طریق جذب سرمایه های اروپایی و استفاده از نیروی متخصص ، سعی در گسترش آن داشت . یکی از ویژگی های ممتاز این قرارداد در مقایسه با قرارداد های مشابه ، مشارکت دو بخش دولتی و خصوصی است که باعث تأمین مالی کافی برای پروژه های زیربنایی می شود . در طرح ساماندهی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران (در سال 1378) و قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی (مصوب 1381 مجمع تشخیص) به این قرارداد اشاره شده است .

مزایای بی . او. تی: معایب بی. او.تی : 1- تحمیل خطر اجرا و بهره برداری به شرکت خصوصی سازنده 2- بهره مندی از مزایای بخش خصوصی از جمله کاهش هزینه ها و تشریفات اداری و تسریع در اجرای طرح 3- شیوه ای مناسب برای انتقال تکنولوژی است . 4- وجود معافیت های مالی ، تسهیلات و سایر مشوق ها برای بخش خصوصی سازنده معایب بی. او.تی : 1- پیچیدگی ها و دشواری زیاد 2- گاه بی . او. تی منجر به ایجاد انحصار می شود 3- تحمیل خطر مربوط به تغییر سیاست های ارزی یا قانونگذاری به دولت

Joint-venture سرمایه گذاری مشترک تعریف : مشارکتی است که چند شخص حقیقی یا حقوقی برای انجام یک پروژه معین بین خود ایجاد می کنند و با انجام پروژه مزبور و تقسیم سود و زیان احتمالی آن ، مشارکت آنان نیز پایان می یابد . ملاحظات یا دلایل ایجاد جوینت ونچر : 1- وسعت پروژه و حجم مالی آن زیاد باشد و یک شخص به تنهایی قادر به تأمین هزینه های آن نباشد و یا جرأت آن را نداشته باشد . 2- ممکن است یک شخص صرفاً توانایی فنی و تخصص لازم برای یک طرح را داشته باشد لیکن فاقد منابع مالی بوده و بالعکس . 3- محدودیت یا ممنوعیت در سرمایه گذاری مستقل در یک کشور خارجی (از جمله ایران طبق اصل 81)

تفاوت جوینت ونچر با نهاد های مشابه وجه تمایزjoint-venture از partnership موضوع جوینت ونچر انجام معامله ای خاص می باشد در حالی که در مشارکت از نوع partnership شرکا برای مدتی نامحدود یا معین و برای انجام معاملات مختلف با هم مشارکت می کنند . وجه تمایز joint-venture از کنسرسیوم شرکت های تشکیل دهنده کنسرسیوم با حفظ موجودیت مستقل خود ، تحت پوشش کنسرسیوم اقدام به تأسیس شرکت جدیدی می کنند که شخصیت حقوقی دارد در حالی که جوینت ونچر ها اساساً فاقد شخصیت حقوقی اند و فقط مجموعه ای از شرکا به حساب می آیند .

طرز تأسیس جوینت ونچرها چون شرکت تجاری در معنای خاص خود نیستند نیازی به ثبت ندارند و تشکیل آن ها تابع تشریفات خاصی نیست . انواع جوینت ونچر : 1- محدود (حدود اختیارات و مسوولیت شرکا به اعتبار کیفیت عضویت آن ها در شرکت تفاوت می کند) 2- نامحدود (شرکا در قبال هم و نیز در قبال اشخاص ثالث از حقوق و تعهدات مساوی برخوردارند)

فهرست منابع 1- دکتر شیروی ، عبدالحسین ، حقوق تجارت بین الملل ، نشر سمت ، چاپ اول 2 – دکتر شیروی ، عبدالحسین ، پروژه های ساخت ، بهره برداری و انتقال ( (BOT، مجله نامه مفید ، شماره 26 3- دکتر قهرمانی ، نصر الله ، ماهیت حقوقی جوینت ونچر و مقایسه آن با نهاد های مشابه 4- اشمیتوف ، کلایو ام ، حقوق تجارت بین الملل ، نشر سمت ، جلد اول ، چاپ سوم 5 – صادقی ، محسن ، بررسی قرارداد های ساخت بهره برداری و واگذاری ( (BOT، نشریه پژوهش نامه بازرگانی ، شماره 38 ، بهار 1385 .